De Checklist Gecompliceerde Rouw is in opdracht van de Landelijke Stichting Verlies (LSV) in samenwerking met Prof. dr. P.A. Boelen ontwikkeld. Paul Boelen is de deskundige bij uitstek op het gebied van gecompliceerde rouw. In 2005 promoveerde hij op het proefschrift ‘Complicated Grief: Assesment, Theory and Treatment’.
Wellicht ten overvloede wordt benadrukt dat deze Checklist Rouw niet bedoeld is om gecompliceerde rouw vast te stellen, maar uitsluitend is opgesteld met het doel om na te gaan of nader onderzoek gewenst is. In het geval van gecompliceerde rouw is immers professionele hulp en behandeling vereist.
Voordat u gebruik gaat maken van de Checklist Rouw is het aan te raden kennis te nemen van de hierna opgenomen handleiding en overige informatie.
GEZONDE, GECOMPLICEERDE ROUW EN ANDERE PSYCHISCHE STOORNISSEN
De vraag wanneer we spreken van gezonde en wanneer van gecompliceerde rouw is niet makkelijk te beantwoorden. Uit onderzoek van de laatste jaren wordt steeds duidelijker dat de variëteit aan reacties na het overlijden van een dierbare veel groter is dan vroeger werd gedacht. Ieder mens gaat op zijn of haar eigen wijze met een verlies om. De duur van een rouwproces, maar ook de rouwreacties die na een verlies optreden, zijn per persoon verschillend. Sommige nabestaanden zijn slechts gedurende betrekkelijk korte tijd aangedaan door het verlies en functioneren na enkele dagen of weken weer als vanouds. Maar ook blijkt een aanzienlijke minderheid lange tijd met intense rouwreacties te kampen.
Gezonde rouw
Het is moeilijk te zeggen wat ‘normaal rouwen’ nu precies is. Een eenduidige definitie van het rouwproces is dus nauwelijks te geven. Hierdoor is het ook moeilijk om gezonde rouw te onderscheiden van gecompliceerde rouw.
Toch is er wel iets te zeggen over het verloop van een normaal rouwproces. De Amerikaanse rouwdeskundige William Worden heeft in 1992 vier rouwtaken onderscheiden. Dit takenmodel is zeer bruikbaar omdat het niet zozeer uitspraken doet over het proces van verliesverwerken maar de taken benadrukt die verricht moeten worden.
Taak 1. Het aanvaarden van de realiteit van het verlies.
Taak 2. Het doorleven van de pijn en het verdriet.
Taak 3. Het aanpassen aan een nieuw leven waarin de overledene niet meer aanwezig is.
Taak 4. Een nieuwe emotionele plaats geven aan de overledene en het oppakken van de draad van het leven.
Een belangrijk criterium voor een normaal rouwproces is dat er dynamiek, beweging in het proces zit. Gezonde rouw kan worden opgevangen door de omgeving en/of vrijwillige rouwzorgverleners, bij gecompliceerde rouw is professionele hulp nodig (zie https://www.steunbijverlies.nl/index.php/verwijsbestand-sbv).
Uit bovenstaande blijkt dat we niet te snel moeten denken dat de rouw niet goed verloopt.
De meeste rouwenden kunnen hun verlies heel goed zelf verwerken.
Soms hebben rouwenden hulp nodig bij het uitvoeren van de rouwtaken (Worden, 1992).
Zij hebben behoefte aan een of meerdere perso(o)n(en), die luister(t)en naar alle emoties en gevoelens. De praktijk laat zien dat nabestaanden die steun van anderen ervaren en hun gevoelens bij anderen kunnen uiten, minder klachten hebben of krijgen en sneller herstellen.
Gecompliceerde rouw
Soms kunnen mensen niet rouwen, terwijl ze dat wel zouden willen. Dat wordt onder meer veroorzaakt omdat zij bang zijn voor de pijn die het rouwen oplevert. Men denkt deze niet te kunnen verdragen. Het kan ook voorkomen dat de hevigheid van de emotionele reacties, ook na lange tijd, allesoverheersend blijft. Hierdoor kunnen rouwenden er niet toe komen om de gewone dingen van het leven weer op te pakken.
Volgens Van den Bout e.a. (1998) zijn er rouwreacties die als gecompliceerd kunnen worden gekenschetst. Er wordt hierbij een onderscheid gemaakt tussen onderreacties (de rouwende vertoont geen of te weinig emoties) en overreacties (de rouwende is constant met de overledene en het verlies bezig). In beide gevallen speelt vermijding een rol.
De rouwende wil de realiteit van het verlies, geheel of gedeeltelijk, niet aanvaarden (rouwtaak 1 van Worden). Er kan ook sprake zijn van vermijding van gevoelens (rouwtaak 2 van Worden). Omdat men er niet aan toekomt, de intensiteit niet meent aan te kunnen of omdat men de relatie niet erkent en dus geen recht meent te hebben op rouwgevoelens. Soms worden bepaalde situaties of voorwerpen vermeden. Ook het weigeren om over de overledene te praten uit angst dat dit te veel emoties oproept, is een vorm van vermijding.
Bij een onderreactie toont de rouwende nauwelijks enige reactie op het gebeuren. Dit kan op een verwerkingsstoornis wijzen. Er zijn dan gewoonlijk andere klachten, zoals slecht slapen of snel geïrriteerd zijn. Bij een overreactie is men vaak dag en nacht, soms obsessief, bezig met het verlies, maar in feite worden tegelijk belangrijke zaken afgehouden. Er hoeft geen tegenstelling te bestaan tussen het voortdurend bezig zijn met het verlies en het vermijden van allerlei zaken die ermee verbonden zijn.
Uit bovenstaande blijkt dat er niet één vorm van gecompliceerde rouw is. Gecompliceerde rouw kan zich manifesteren in verschillende verschijningsvormen. Het zal duidelijk zijn dat deze problematiek therapie behoeft van een deskundige hulpverlener.
Andere psychische stoornissen
Tijdens een rouwproces kunnen psychische stoornissen (opnieuw) optreden, die niet behoren tot de verschillende vormen van gecompliceerde rouw.
Voorbeelden hiervan zijn:
1. Gedachten aan zelfdoding
Bij gezonde rouw kennen nabestaanden op enig moment een herenigingsverlangen, de wens om zelf ook niet meer te willen leven, om zich bij de overledene te kunnen voegen. Toch kunnen gedachten aan zelfdoding en uitingen hieromtrent op een psychische verstoring in het rouwproces wijzen. Dit is vooral het geval wanneer rouwenden deze gedachten herhaaldelijk uitspreken en wanneer zij concrete ideeën of plannen blijken te hebben over de wijze waarop zij een eind aan hun leven willen maken. Dan moet men alert zijn, deze uitingen serieus nemen en verwijzen naar professionele hulp.
2. Depressie
Het is mogelijk dat een depressie ontwikkeld wordt, zeker als deze eerder in de persoonlijke geschiedenis is voorgekomen. Vaak is het voor professionele hulpverleners niet makkelijk uit te maken of er bij iemand uitsluitend sprake is van intense rouw, of dat er daarnaast sprake is van een depressie, omdat een aantal verschijnselen met elkaar overeenkomen (slaapproblemen, gewichtsverlies e.a.).
3. Oud zeer
Ook kunnen oude psychische problemen (‘oud zeer’) terugkomen door het recente verlies. Zo kan niet verwerkt eerder verlies gevoelens oproepen die de huidige verwerking bemoeilijken.
4. Angststoornissen
Aangetoond is dat stressgerelateerde klachten dikwijls voorkomen bij rouwenden. Wetenschappers spreken elkaar echter tegen over de vraag of het angstniveau bij rouw verhoogd is waardoor men zou kunnen spreken van een angststoornis. Een angststoornis die relatief frequent voorkomt bij rouw is de posttraumatische stress-stoornis.
Wellicht ten overvloede wordt hier opgemerkt dat in álle gevallen, waarbij sprake is van ernstige psychische problematiek, professionele hulp gewenst of zelfs noodzakelijk is.
| 1 | Ik verlangde naar de overleden dierbare. | helemaal niet | een beetje |
|
heel erg | ||
| 2 | Ik had het gevoel dat een deel van mij samen met hem/haar was gestorven. | helemaal eens | een beetje | heel erg |
|
||
| 3 | Ik had moeite om de realiteit van het verlies te accepteren. | helemaal eens | een beetje | heel erg | |||
| 4 | Ik deed er alles aan om maar niet aan hem of haar herinnerd te worden. | helemaal eens | een beetje | heel erg | |||
| 5 | Ik vond het moeilijk om mensen te vertrouwen | helemaal eens | een beetje | heel erg | |||
| 6 | Ik voelde mij bitter over zijn/haar dood. | helemaal eens | een beetje | heel erg | |||
| 7 | Ik vond het moeilijk om met mijn leven door te gaan. | helemaal eens | een beetje | heel erg | |||
| 8 | Ik voelde mij verdoofd. | helemaal eens | een beetje | heel erg | |||
| 9 | Het leven voelde leeg en betekenisloos. | helemaal eens | een beetje | heel erg | |||
| 10 | Ik voelde mij verbijsterd of verdoofd over zijn/haar dood. | helemaal eens | een beetje | heel erg | |||
| 11 | Enkele van de verschijnselen (genoemd bij 1-10) ervaar ik al minstens 6 maanden. | helemaal eens | een beetje | heel erg |
BEOORDELING VAN DE CHECKLIST ROUW
Geef alle antwoorden als volgt een punt:
Helemaal niet = 1 punt
Een beetje = 2 punten
Heel erg = 3 punten
Tel de punten van vraag 1 tot en met 10 bij elkaar op.
De totaalscore op de Checklist Rouw is: ______
Beoordeling totaalscore
De totaalscore is lager dan 23
en vraag 11 is beantwoord met ja of nee
Op dit moment is er volgens de Checklist Gecompliceerde Rouw geen sprake van gecompliceerde rouw.
De totaalscore is 23 of meer
en vraag 11 is beantwoord met nee
De score op de Checklist Gecompliceerde Rouw is “hoog”.
Er is een reële kans dat gecompliceerde rouw zich aan het ontwikkelen is wanneer u bij vraag 11 Nee hebt ingevuld. Er is een reële kans dat van gecompliceerde rouw sprake is
Wanneer u bij vraag 11 Ja hebt ingevuld. Nader onderzoek naar de aard van de rouwklachten is wenselijk.
De totaalscore is 23 of meer
en vraag 11 is beantwoord met ja
De score op de Checklist Gecompliceerde Rouw is “hoog”.
Er is een reële kans dat van gecompliceerde rouw sprake is. Nader onderzoek naar de aard van de rouwklachten is geboden.